حق مربوط به شخصیت (حقوق خصوصی)حقوق مربوط به شخصیت که در حقوق مدنی بررسی می‌شود، حقوقی است که به هر انسان صرف‌نظر از وابستگی او به گروه اجتماعی خاص تعلق دارد؛ حقوقی که برای حمایت از شخص انسان است نه منافع مادی. حقوق مربوط به شخصیت، بر خلاف حقوق مادی مانند مالکیت، جدانشدنی از شخص و شخصیت انسان و به دیگر سخن لازمه وجود شخصیت انسان است و موضوع آنها عناصر تشکیل دهنده شخصیت است. حقوق مربوط به شخصیت، از شخصیت جسمی و نیز از شخصیت معنوی و روحی انسان حمایت می‌کند. ۱ - تعریفحقی است که به هر انسان (با قطع نظر از وابستگی او به گروه اجتماعی خاص) تعلق دارد و بیش‌تر از شخص انسان حمایت می‌کند تا منافع مادی او؛ به دیگر سخن، این حق به حفظ ذات و عرض (آبرو) انسان برمی‌گردد. ۲ - انواعحقوق مربوط به شخصیت، از شخصیت جسمی و نیز از شخصیت معنوی و روحی انسان حمایت می‌کند و از این نظر می‌توان آنها را به دو قسم تقسیم کرد: ۲.۱ - حمایت از شخصیت جسمیقانونگذار از شخصیت جسمی انسان حمایت کرده و حقوقی را برای آن در نظر گرفته است. انسان بر تمامیت جسمی خود حق دارد و ایراد صدمه و ضرب و جرح و هرگونه تعرّض جسمی به شخص، ممنوع و موجب مسئولیت مدنی و کیفری است. [۱]
طاهری، حبیب الله، حقوق مدنی، ج۱، ص۴۰، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۵.
[۲]
طاهری، حبیب الله، حقوق مدنی، ج۱، ص۴۲، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۵.
۲.۲ - حمایت از شخصیت معنویجنبههای غیرجسمی شخصیت آدمی نیز محترم و مورد حمایت قانونگذار هست و قانون اجازه تعرض به شخصیت معنوی واخلاقی کسی را نمی‌دهد. ۱- آزادی‌های فردی؛ مانند آزادی رفت و آمد، آزادی فکر و بیان، آزادی حق رای و آزادی انتخاب شغل. قانون اساسی درباره آزادی انتخاب شغل می‌گوید: «هرکس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست، برگزیند» ۲- حق نام، حق عکس و تصویر، جزو شخصیت انسان به حساب آمده، تعرّض به آن تعرض به شخصیت او محسوب می‌گردد و موجب مسئولیت است. ۳- آبرو و شرف و حیثیت؛ این گونه موارد نیز مورد حمایت قانون گذارند و توهین و افترا به دیگران موجب مسئولیت است. [۳]
طاهری، حبیب الله، حقوق مدنی، ج۱، ص۴۵، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۵.
۴- حق مربوط به آثار فکری و هنری؛ این‌گونه امور به شخصیت فکری و هنری انسان بازمی‌گردند. قانونگذار حقوق معنوی مؤلّفان و هنرمندان را محترم شمرده و به آنان اجازه داده در مورد نشر و یا عدم نشر اثر خود تصمیم بگیرند و از تحریف و تغییر و انتشار آن به نام دیگری جلوگیری نمایند و اختیار تجدیدنظر در اثر خود را داشته باشند. ۵- حق تمتّع از زندگی خصوصی؛ مانند: مصونیت‌نامه‌ها و مکالمات تلفنی از فاش شدن، قانون اساسی اصل ۲۵ در این باره می‌گوید: «بازرسی و نرساندن نامه‌ها، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی، افشای مخابرات تلگرافی و تلکس، سانسور، عدم مخابره و نرساندن آنها، استراق سمع و هرگونه تجسّس ممنوع است، مگر به حکم قانون». ۳ - ویژگیهاویژگیهای حق مربوط به شخصیت عبارتند از: ۳.۱ - موضوع حقموضوع این نوع حقوق مال یا شخص خارجی نیست. به عبارت دیگر، این حقوق نه بر عین خارجی و نه بر شخص دیگر، تعلق نمی‌گیرند، بلکه موضوع حقوق مربوط به شخصیت، تمام عناصر سازنده شخصیت در تمام جنبه‌های مادی و اخلاقی و فردی و اجتماعی است [۴]
کاتوزیان، ناصر، فلسفه حقوق، ج۱، ص۴۳، تهران، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۷۷.
۳.۲ - تصمیم صاحب حقدر حقوق مربوط به شخصیت، صاحب حق حاکم بر تصمیم و انتخاب خود شناخته شده است. ۳.۳ - حمایتی بودناین نوع حقوق، چهره حمایتی دارند و در قلمرو احکام و قوانین قرار می‌گیرند. هرچند حق مربوط به شخصیت، به جنبه اخلاقی و روحی و در یک کلام به شخصیت آدمی مربوط می‌شود، قانونگذار با وضع قانون از آن حمایت می‌کند. این نوع حقوق، همانند حقوق مادی منشا نزاع و کشمکش است و وضع قانون و اجرای آن به رفع اختلافات کمک می‌کند.، قانون اساسی در اصل بیست و هشتم از آزادی انتخاب شغل حمایت می‌کند و در اصل بیست و پنجم، از استراق سمع، فاش ساختن مکالمات و هرگونه تجسّس منع می‌کند. ۳.۴ - نزدیکی به حقوق غیرمالیحقوق مربوط به شخصیت، به گروه حقوق غیر مالی نزدیک است. البته این بدان معنا نیست که این دو گروه یکی هستند یا حقوق شخصیتی بخشی از حقوق غیرمالی است؛ زیرا گاه برخی از حقوق در همان حال که مربوط به شخصیت هستند، شامل حقوق مالی نیز می‌شوند؛ مانند: آزادی تجارت و آزادی انتخاب شغل. ۳.۵ - غیر قابل انتقال به ورثهاین نوع حقوق اغلب قابل انتقال به ورثه نیستند و با پایان گرفتن شخصیت حقوقی انسان ساقط می‌گردند؛ در مواردی هم این حق به ورثه قانونی انتقال می‌یابند؛ مثلا، ورثه شخص نسبت به کالبد بی جان او حق داشته، می‌توانند نسبت به کفن و دفن جسد او تصمیم بگیرند. و یا بر اساس ماده ۱۲ قانون «حمایت حقوق مؤلّفان و مصنّفان و هنرمندان»، حق معنوی مؤلّف و هنرمند، پس از فوت او تا مدت سی سال به عهده ورثه اوست. [۵]
جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، ص۲۳۵، تهران گنج دانش، چاپ شانزدهم، ۱۳۸۵.
۳.۶ - غیر قابل توقیفحق مربوط به شخصیت، به وسیله طلبکاران قابل توقیف نیست. طلبکاران تنها می‌توانند برای استیفای طلب خویش، در خواست توقیف اموال مادی بدهکار را بدهند. بر اساس ماده ۶۵ قانون اجرای احکام مدنی، مصوّب ۱۳۵۶ نمی‌توان تالیفات و ترجمه‌های مؤلّف را توقیف نمود. ۳.۷ - غیر قابل سلب و اسقاطبرخی از حقوق شخصیتی قابل سلب و اسقاط نیستند؛ مانند اهلیّت تمتّع یا قابلیت دارا شدن حق. قانون مدنی ماده ۹۵۹ می‌گوید: «هیچ کس نمی‌تواند به طور کلی، حق تمتع یا حق اجرای تمام یا قسمتی از حقوق مدنی را از خود سلب کند». همچنین ۹۶۰ قانون مدنی می‌گوید: «هیچ کس نمی‌تواند از خود سلب حریّت کند و یا در حدودی که مخالف قوانین و یا اخلاق حسنه باشد، از استفاده از حریّت خود صرف نظر نماید. ۴ - پانویس
۵ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «حق مربوط به شخصیت»، تاریخ بازیابی ۹۹/۲/۷. |